Υπογονιμότητα είναι η αδυναμία τεκνοποίησης ενός ζευγαριού μετά από πάροδο 12 μηνών από την έναρξη ελεύθερης και χωρίς προφυλάξεις σεξουαλικής δραστηριότητας. Η ανδρική γονιμότητα είναι μια σύνθετη διαδικασία. Για να μπορέσει ο άνδρας να παράγει υγιή σπερματοζωάρια προϋπoθέτει την ανάπτυξη και τον σχηματισμό των ανδρικών αναπαραγωγικών οργάνων κατά τη διάρκεια της εφηβείας. Τουλάχιστον ο ένας από τους δύο όρχεις θα πρέπει να λειτουργεί σωστά και το σώμα να παράγει τεστοστερόνη και άλλες ορμόνες απαραίτητες για την ενεργοποίηση και τη διατήρηση της παραγωγής σπερματοζωαρίων. Μόλις τα σπερματοζωάρια παράγονται από τους όρχεις, λεπτοί σωλήνες τα μεταφέρουν για να αναμιχθούν με το σπερματικό υγρό και κατά την εκσπερμάτιση να εξαχθούν από το πέος.
Είναι σημαντικό να υπάρχουν αρκετά σπερματοζωάρια στο σπέρμα. Εάν ο αριθμός τους είναι μικρός, μειώνονται οι πιθανότητες ένα από αυτά να γονιμοποιήσει το ωάριο. Χαμηλή θεωρείται η συγκέντρωση των σπερματοζωαρίων, όταν αναλογούν λιγότερα από 15 εκατομμύρια σπερματοζωάρια ανά ml σπέρματος, ή λιγότερα από 39 εκατομμύρια ανά εκσπερμάτιση. Τα σπερματοζωάρια πρέπει να έχουν σωστό σχήμα και ικανότητα κίνησης. Αν η κινητικότητα τους, ή η μορφολογία των σπερματοζωαρίων δεν είναι φυσιολογικές, είναι πολύ πιθανό να μην καταφέρουν να φτάσουν στο ωάριο.
Τα προβλήματα στην ανδρική γονιμότητα μπορεί να προκληθούν από διάφορα ζητήματα υγείας και ιατρικές θεραπείες εκ των οποίων κάποια είναι:
Κιρσοκήλη: Πρόκειται για ένα οίδημα των φλεβών που καταλήγουν στους όρχεις και συνιστά βασική αιτία της ανδρικής υπογονιμότητας, γιατί περιορίζει τη φυσιολογική διαδικασία μείωσης της θερμοκρασίας στον όρχι και οδηγεί σε λιγότερα σπερματοζωάρια και μικρότερη κινητικότητα.
Λοιμώξεις: Κάποιες λοιμώξεις είναι πιθανό να επηρεάσουν την παραγωγή και την υγεία των σπερματοζωαρίων, ή να προκαλέσουν έλκη που εμποδίζουν τη δίοδο του σπέρματος. Αυτές περιλαμβάνουν κάποια σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα, όπως είναι τα χλαμύδια και η γονόρροια, η φλεγμονή στον προστάτη (προστατίτιδα) και η φλεγμονή των όρχεων εξαιτίας της παρωτίτιδας (παρωτιτιδική ορχίτιδα).
Προβλήματα με την εκσπερμάτιση: Η παλίνδρομη εκσπερμάτιση συμβαίνει όταν το προϊόν της εκσπερμάτισης εισέρχεται στην ουροδόχο κύστη κατά τον οργασμό, αντί να εξέρχεται από την κορυφή του πέους. Διάφορα προβλήματα υγείας μπορούν να προκαλέσουν την παλίνδρομη εκσπερμάτιση, συμπεριλαμβανομένων του διαβήτη, των τραυματισμών της σπονδυλικής στήλης, της λήψης φαρμάκων και του χειρουργείου στην ουροδόχο κύστη, τον προστάτη, ή την ουρήθρα. Κάποιοι άνδρες με τραυματισμούς στη σπονδυλική στήλη, ή συγκεκριμένα νοσήματα δεν εκσπερματίζουν, αν και παράγουν φυσιολογικά σπερματοζωάρια.
Αντισώματα που επιτίθενται στα σπερματοζωάρια: Πρόκειται για κύτταρα του ανοσοποιητικού συστήματος, τα οποία λανθασμένα αναγνωρίζουν τα σπερματοζωάρια ως βλαβερούς εισβολής και επιχειρούν να τα εξαλείψουν.
Όγκοι: Τόσο οι καρκινικοί, όσο και οι καλοήθεις όγκοι μπορεί να προσβάλουν τα ανδρικά αναπαραγωγικά όργανα απευθείας, ή να επηρεάσουν τους αδένες, όπως είναι η υπόφυση που απελευθερώνουν ορμόνες απαραίτητες για την αναπαραγωγή. Σε κάποιες περιπτώσεις το χειρουργείο, η ακτινοβολία, ή η χημειοθεραπεία που διεξάγονται για την αντιμετώπιση του όγκου, βάλλουν την ανδρική γονιμότητα.
Κρυψορχία: Σε κάποια αγόρια κατά την εμβρυική ζωή ο ένας, ή και οι δύο όρχεις δεν καταφέρνουν να κατέβουν από την κοιλιακή χώρα στο όσχεο. Είναι πιθανό οι άνδρες που είχαν κρυψορχία να είναι λιγότερο γόνιμοι.
Ορμονικές διαταραχές: Η υπογονιμότητα μπορεί να είναι το αποτέλεσμα διαταραχής στη λειτουργία των όρχεων, ή να οφείλεται σε μη φυσιολογική λειτουργία άλλων ορμονικών συστημάτων που περιλαμβάνουν τον υποθάλαμο, την υπόφυση, τον θυρεοειδή αδένα και τα επινεφρίδια. Η χαμηλή τεστοστερόνη (ανδρικός υπογοναδισμός) και τα άλλα ορμονικά προβλήματα έχουν έναν αριθμό υποκείμενων αιτιών.
Ελλείμματα του σπερματικού πόρου: Οι σωλήνες που μεταφέρουν τα σπερματοζωάρια μπορεί να προσβληθούν από κάποια ασθένεια ή έναν τραυματισμό. Σε κάποιους άνδρες το εμπόδιο δημιουργείται στο τμήμα του όρχεως που συγκεντρώνει το σπέρμα, την επιδιδυμίδα, σε κάποιους άλλους στον έναν, ή και τους δύο πόρους που μεταφέρουν τα σπερματοζωάρια έξω από τους όρχεις. Οι άνδρες που πάσχουν από κυστική ίνωση, ή από κάποια άλλη κληρονομούμενη νόσο, είναι πιθανό να γεννηθούν χωρίς σπερματικούς πόρους.
Χρωμοσωμικά ελλείμματα: Οι κληρονομούμενες διαταραχές όπως είναι το σύνδρομο Kleinefelter, στο οποίο ένας άνδρας γεννιέται με 2 Χ χρωμοσώματα κι ένα Ψ αντί για ένα Χ κι ένα Ψ που είναι το φυσιολογικό, προκαλούν διαταραγμένη ανάπτυξη των ανδρικών αναπαραγωγικών οργάνων. Άλλα γενετικά σύνδρομα που σχετίζονται με την υπογονιμότητα περιλαμβάνουν την κυστική ίνωση, το σύνδρομο του Kallmann, του Young και του Kartagener.
Προβλήματα κατά τη συνουσία: Περιλαμβάνουν τη δυσκολία στην επίτευξη, ή διατήρηση μιας στύσης ικανής για συνουσία (στυτική δυσλειτουργία), την πρόωρη εκσπερμάτιση, την επώδυνη συνουσία, διάφορες ανατομικές ανωμαλίες, όπως είναι ο υποσπαδίας, κατάσταση κατά την οποία το ουρηθρικό στόμιο βρίσκεται στην κάτω πλευρά του πέους, καθώς και ψυχολογικά προβλήματα, ή προβλήματα στη σχέση που επηρεάζουν τη σεξουαλική πράξη.
Κοιλιοκάκη: Είναι μια διαταραχή στην πέψη που προκαλείται από μια ευαισθησία του οργανισμού στη γλουτένη και μπορεί να προκαλέσει ανδρική υπογονιμότητα. Η γονιμότητα μπορεί να βελτιωθεί μετά από την υϊοθέτηση μιας διατροφής χωρίς γλουτένη.
Φάρμακα: Η θεραπεία υποκατάστασης της τεστοστερόνης, η μακροπρόθεσμη χρήση αναβολικών στεροειδών, η χημειοθεραπεία, κάποια αντιμυκητιασικά φάρμακα, ορισμένα φάρμακα για το έλκος, καθώς και κάποια άλλα φάρμακα μπορεί να διαταράξουν τη φυσιολογική παραγωγή των σπερματοζωαρίων και να μειώσουν την αναπαραγωγική ικανότητα του άνδρα.
Κάποιοι άλλοι αιτιολογικοί παράγοντες της ανδρικής υπογονιμότητας περιλαμβάνουν: στεροειδή, κατανάλωση αλκοόλ, επάγγελμα, κάπνισμα, συναισθηματικό στρες, σωματικό βάρος, παρατεταμένη ποδηλασία.
Διάγνωση Ανδρικής Υπογονιμότητας
Οι διαγνωστικές εξετάσεις για τα προβλήματα υπογονιμότητας συνήθως περιλαμβάνουν:
Γενική φυσική κατάσταση και ιατρικό ιστορικό. Αυτή περιλαμβάνει την εξέταση των γεννητικών οργάνων και τη λήψη ιστορικού σχετικά με κληρονομούμενες καταστάσεις, χρόνια προβλήματα υγείας, ασθένειες, τραυματισμούς, ή χειρουργεία που θα μπορούσαν να επηρεάσουν τη γονιμότητα. Ο ιατρός σας μπορεί επίσης να ρωτήσει σχετικά με τις σεξουαλικές συνήθειες και τη σεξουαλική ανάπτυξη κατά τη διάρκεια της εφηβείας.
Σπερμοδιάγραμμα. Το σπέρμα που παράγεται μέσω της αυτοϊκανοποίησης τοποθετείται κατά την εκσπερμάτιση μέσα ένα ειδικό δοχείο (αποχή 4-5 ημέρες). Η όλη διαδικασία λαμβάνει χώρα στο ιατρείο και το σπέρμα αποστέλλεται σε εργαστήριο για να εκτιμηθούν η ποσότητα, η κινητικότητα και η μορφολογία των σπερματοζωαρίων. Το εργαστήριο επίσης θα ελέγξει το σπέρμα για προβλήματα, όπως είναι για παράδειγμα οι λοιμώξεις. Συχνά υπάρχει μια διακύμανση στις τιμές των σπερματοζωαρίων ανάμεσα στα δείγματα και για αυτό τις περισσότερες φορές γίνονται διαδοχικές αναλύσεις δειγμάτων, ώστε να διασφαλιστεί ένα αξιόπιστο αποτέλεσμα. Εάν η ανάλυση σπέρματος είναι φυσιολογική, ο ιατρός είναι πιθανό να συστήσει τον έλεγχο της αναπαραγωγικής υγείας του συντρόφου πριν συνεχίσει με περεταίρω εξετάσεις για την ανδρική υπογονιμότητα.
Οι επιπλέον εξετάσεις που μπορεί να βοηθήσουν στον εντοπισμό της αιτίας της ανδρικής υπογονιμότητας περιλαμβάνουν: υπερηχογράφημα όσχεου, ορμονικές εξετάσεις, ανάλυση ούρων μετά από εκσπερμάτιση, γενετικά τεστ, βιοψίες όρχεων, εξέταση αντισπερμικών αντισωμάτων.
Θεραπεία Ανδρικής Υπογονιμότητας
Υπάρχουν δύο τύποι ανδρικής υπογονιμότητας:
Αζωοσπερμία σημαίνει σπερμοδιάγραμμα με ελάχιστα ή και καθόλου σπερματοζωάρια. Είναι μια πάθηση που οφείλεται συνήθως σε παράγοντες της παιδικής ηλικίας (κρυψορχία, παρωτίτις). Αν οι όρχεις ειναι κανονικού μεγέθους και οι ορμόνες φυσιολογικές, η αιτία μπορεί να είναι και μία φλεγμονή που αποφράσσει τους σπερματικούς πόρους (αποφρακτικού τύπου). Αν μία ορμόνη της υπόφυσης που λέγεται θυλακιοτροπος ειναι υψηλή σημάνει συνήθως λειτουργική βλάβη (πιο σοβαρή κατάσταση).
Ασθενοσπερμία σημαίνει λιγότερα σπερματοζωάρια και πιο νωθρά. Είναι πιο συχνή και πιο συνηθισμένη πάθηση από την αζωοσπερμία και έρχεται σαν αποτέλεσμα μιας φλεγμονής, της κιρσοκήλης, ή ορμονικής βλάβης.
Άλλη σαφής αίτια στην πάθηση αυτή θεωρείται η κιρσοκήλη που συνοδεύει σημαντικό ποσοστό ανδρών. 7 στους 100 άνδρες μπορεί να έχουν αυτήν την ιδιομορφία των φλεβών. Η θεραπείας της κιρσοκήλης γίνεται χειρουργικά και στοχεύει κυρίως στην κατάργηση των σπερματικών φλεβών που δεν λειτουργεί σωστά.
